Antibiotica hebben jarenlang een belangrijke rol gespeeld in het behandelen van allerlei infecties. Toch laten nieuwe cijfers zien dat deze medicijnen steeds minder goed werken tegen bepaalde bacteriën. Dat heeft grote gevolgen voor de gezondheid van mensen wereldwijd. Het RIVM waarschuwt dat steeds meer bacteriën ongevoelig worden voor antibiotica die artsen normaal voorschrijven. Deze ontwikkeling vraagt om aandacht, omdat het effect heeft op zowel simpele infecties als ernstige aandoeningen.
Hoewel Nederland het vergeleken met andere landen nog redelijk goed doet, ziet ook hier een groeiend aantal onderzoekers dat de situatie langzaam verandert. Steeds meer infecties zijn lastiger te behandelen dan een paar jaar geleden. Artsen maken zich daarom zorgen over de toekomst, vooral omdat er steeds minder alternatieven beschikbaar zijn als een eerste antibioticakuur niet aanslaat.
Wat antibioticaresistentie precies betekent
Antibioticaresistentie ontstaat wanneer bacteriën zich aanpassen en niet langer reageren op een medicijn dat normaal wel werkt. Ze worden als het ware sterker door blootstelling aan antibiotica. Hierdoor worden infecties moeilijker te behandelen en kan iemand langer ziek blijven. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie zorgt antibioticaresistentie jaarlijks wereldwijd voor meer dan een miljoen doden.
Een infectie die normaal goed te behandelen is, kan vanwege resistentie veel ernstiger worden. Mensen kunnen hierdoor langer in het ziekenhuis liggen of zelfs overlijden. Dat geldt vooral voor kwetsbare groepen zoals ouderen, jonge kinderen en mensen met een verzwakt immuunsysteem. De onzekerheid over de werking van antibiotica vormt daardoor een steeds groter probleem voor de gezondheidszorg.
Het onnodig voorschrijven van antibiotica speelt hierbij een belangrijke rol. Vooral bij kinderen gebeurt dit vaker, terwijl een infectie soms vanzelf overgaat. Een baby die te vroeg antibiotica krijgt, kan later zelfs meer kans hebben op aandoeningen zoals astma of eczeem. Daarom pleiten experts al jaren voor zorgvuldiger gebruik van deze medicijnen.
Resistentie in Nederland blijft toenemen
Nederland heeft strenge regels rond antibiotica en staat al lange tijd bekend als een land dat voorzichtig omgaat met het voorschrijven van deze middelen. Dat helpt om de resistentie laag te houden, maar het lukt niet om de stijgende lijn volledig tegen te houden. Ook in Nederland zien onderzoekers dat steeds meer bacteriën ongevoelig worden voor bepaalde middelen.
Een voorbeeld is de Staphylococcus aureus, een bacterie die vaak wondinfecties veroorzaakt. Meer dan een kwart van deze infecties reageert niet meer op fusidinezuur, een middel dat jarenlang veel werd gebruikt. Dat maakt dat artsen vaker moeten uitwijken naar andere antibiotica, terwijl ze juist meerdere opties willen behouden. Door wereldwijde medicijntekorten wordt het nog lastiger, omdat voorraden soms niet op tijd worden aangevuld.
Ziekenhuizen merken dat ze steeds vaker moeten terugvallen op krachtige reserve-antibiotica. Deze middelen worden normaal alleen ingezet als niets anders meer werkt. Hoe vaker ze worden gebruikt, hoe groter de kans dat ook voor deze middelen resistentie ontstaat. Dat zou uiteindelijk betekenen dat er voor sommige infecties bijna geen behandeling meer overblijft.
Samenwerking nodig om resistentie af te remmen
Volgens onderzoekers is antibioticaresistentie een probleem dat niet alleen in ziekenhuizen speelt. Bacteriën komen overal voor: in de natuur, in voedsel, bij dieren en bij mensen. Daarom is samenwerking tussen verschillende sectoren belangrijk. Artsen, dierenartsen, boeren, onderzoekers en overheden moeten gezamenlijk het gebruik van antibiotica zorgvuldig beperken.
Een belangrijk onderdeel is het voorkomen van onnodig gebruik. Artsen moeten terughoudend zijn met voorschrijven, en patiënten moeten het advies serieus nemen wanneer een behandeling niet nodig is. Ook in de zorg moeten medewerkers alert blijven. Goede hygiëne blijft essentieel. Regelmatig handen wassen voorkomt dat resistente bacteriën van de ene patiënt naar de andere worden overgedragen.
Experts benadrukken dat iedereen een rol speelt bij het beperken van resistentie. Het gaat niet alleen om medisch professionals, maar ook om consumenten die zich bewust moeten zijn van de gevaren van verkeerd medicijngebruik. Zo helpt het bijvoorbeeld niet om antibiotica te bewaren voor later gebruik of een kuur voortijdig te stoppen. Dat maakt bacteriën juist sterker.
Antibiotica in water en bodem vergroten het probleem
Een ander zorgelijk punt is dat antibiotica ook terechtkomen in het milieu. Uit recent onderzoek uit China blijkt dat medicijnen die in afvalwater belanden, bijdragen aan een snellere verspreiding van resistentie. In rivieren, landbouwgrond en bodem worden steeds vaker sporen van antibiotica gevonden. Deze resten zorgen ervoor dat bacteriën zich sneller kunnen aanpassen.
Omdat bacteriën in water en bodem voortdurend met kleine hoeveelheden antibiotica in contact komen, ontwikkelen ze sneller eigenschappen die resistentie veroorzaken. Deze eigenschappen kunnen zich vervolgens verspreiden naar andere bacteriën, inclusief soorten die mensen ziek kunnen maken. Daardoor ontstaat een kettingreactie waar moeilijk grip op te krijgen is.
Onderzoekers pleiten daarom voor strengere controle op bedrijven die antibiotica lozen en voor betere zuivering van afvalwater. Hoe minder antibiotica in het milieu terechtkomen, hoe kleiner de kans dat nieuwe vormen van resistentie ontstaan. Ook boeren en producenten van medicijnen spelen hierin een belangrijke rol, omdat zij moeten voorkomen dat afvalstromen besmet raken met resten van deze middelen.
Antibiotica blijven essentieel voor de gezondheidszorg, maar alleen wanneer ze hun werk nog goed kunnen doen. Door zuinig en zorgvuldig om te gaan met deze middelen, kan de samenleving ervoor zorgen dat ze ook in de toekomst blijven werken tegen infecties.
