De discussie rondom de 22-jarige verdachte van de moord op Lisa uit Abcoude laat zien hoe ingewikkeld uitzetting kan zijn. In eerste instantie ligt de focus altijd op de strafzaak. Pas daarna komt de vraag of iemand Nederland moet verlaten. Toch blijkt het in de praktijk vaak lastig of zelfs onmogelijk om asielzoekers na een zwaar misdrijf uit te zetten. Dat maakt de kwestie juridisch ingewikkeld en maatschappelijk gevoelig.
Straf gaat altijd voor verblijf
Asielrechtadvocaat Michael Yap legt uit dat de straf altijd voorgaat op de beslissing over verblijf. Pas na afloop van een strafzaak wordt bekeken of iemand in Nederland mag blijven of moet vertrekken. Er zijn uitzonderingen, maar die komen zelden voor bij ernstige misdrijven. Zo vertelt Yap dat een cliënt ooit eerder naar Marokko terugging met de garantie dat hij nooit meer terugkeerde naar Europa. Zulke afspraken zijn echter zeer uitzonderlijk.
In de zaak van de verdachte in Abcoude speelt bovendien mee dat hij al eerder in beeld was bij politieonderzoeken. Hij zou betrokken zijn geweest bij een ernstig zedendelict in Amsterdam en ook bij een aanval in augustus. Dat maakt de situatie nog zwaarder en zorgt voor extra maatschappelijke onrust.
Het probleem van uitzetting
Volgens Yap hangt veel af van het land van herkomst van een verdachte. Sommige landen weigeren uitgezette personen terug te nemen. Daarnaast zijn er landen die simpelweg onveilig zijn vanwege oorlog of chaos. Syrië en de Palestijnse gebieden zijn bekende voorbeelden. In zulke gevallen kan een rechter iemand niet zomaar terugsturen.
Daarom verloopt het proces vaak moeizaam en langdurig. Eerst wordt de straf afgehandeld, daarna bekijkt de Dienst Terugkeer en Vertrek of terugkeer mogelijk is. Niet altijd lukt dat. Sommige veroordeelden blijven daardoor in Nederland, ook al zijn ze formeel uitgezet.
Vastlopen tussen straf en verblijf
Yap wijst op voorbeelden uit het verleden waarbij Afghanen die in de jaren tachtig in het leger hadden gediend, een zogenoemd 1F-stempel kregen. Daardoor mochten ze geen verblijfsvergunning krijgen, maar terugkeren naar hun land was onmogelijk. Het gevolg was dat ze in Nederland bleven zonder rechten. Vaak woonden ze samen met hun gezin dat wél rechtmatig verblijf had, maar zelf hadden ze nergens recht op.
Dit soort situaties laat zien hoe ingewikkeld de combinatie van strafrecht en vreemdelingenrecht kan zijn. Mensen belanden in een niemandsland: ze mogen niet blijven, maar teruggaan is ook geen optie. Voor zowel de betrokkenen als de samenleving is dat uiterst problematisch.
De spanning tussen veiligheid en wetgeving
Volgens Yap draait de kern van de discussie niet alleen om regels, maar ook om veiligheid in de samenleving. Een bekend voorbeeld is de zaak van Yilmaz Ç. In Soest reed hij bewust een oudere vrouw aan om hulp van de Staat af te dwingen. Hij kreeg twaalf jaar cel. Het Openbaar Ministerie besloot geen hoger beroep in te stellen om te voorkomen dat hij precies kreeg wat hij wilde: langer verzorgd worden door Nederland. Dit laat zien dat justitie soms keuzes maakt om misbruik van het systeem te voorkomen.
De rol van de rechter en justitie
Belangrijk om te weten is dat een rechter geen uitzetting kan opleggen. Een rechter kan alleen rekening houden met het feit dat iemand na zijn straf mogelijk uitgezet wordt. Het echte besluit komt pas later, wanneer de Dienst Terugkeer en Vertrek samen met justitie kijkt naar de mogelijkheden. Daarbij spelen zowel internationale afspraken als praktische uitvoerbaarheid een rol.
Veel buitenlandse verdachten komen terecht in de gevangenis van Ter Apel, die speciaal is ingericht voor gedetineerden zonder Nederlandse nationaliteit. In sommige gevallen kan ook tbs opgelegd worden, bijvoorbeeld wanneer sprake is van psychische problemen of gevaar voor herhaling. Na afloop van de straf volgt vaak vreemdelingenbewaring, waarin voorbereidingen worden getroffen voor een mogelijke uitzetting.
Wat dit betekent voor de zaak van Lisa
In de zaak rondom de dood van Lisa zal uitzetting pas veel later aan de orde komen. Eerst moet de strafzaak worden behandeld en mogelijk een langdurige gevangenisstraf worden uitgezeten. Pas daarna komt de vraag of de verdachte Nederland kan verlaten.
Volgens Yap staat de verdachte, als hij veroordeeld wordt, eerst een lange celstraf te wachten. Daarna komt de moeilijke discussie over uitzetting. Gezien de complexe regels en de houding van sommige landen, is het maar de vraag of uitzetting uiteindelijk haalbaar blijkt. Tot die tijd blijft de discussie over veiligheid, rechtvaardigheid en maatschappelijke bescherming actueel en gevoelig.
Bron: Menszine
