Er doen veel verhalen de ronde over wat je moet doen na een kwallensteek. Een van de bekendste mythen is dat je erop moet plassen om de pijn te verlichten. Dit idee klinkt misschien grappig of simpel, maar het is absoluut geen oplossing. Sterker nog, het kan de situatie juist pijnlijker en gevaarlijker maken.
Urine kan er namelijk voor zorgen dat de pijn heviger wordt. Bovendien kan het de overgebleven netelcellen van de kwal prikkelen, waardoor er nog meer gif vrijkomt. Dat betekent dat je er erger aan toe kunt zijn dan daarvoor. Het idee dat plassen helpt, is daarom een hardnekkig fabeltje dat je beter kunt vergeten.
Wetenschappelijk onderzoek heeft meerdere keren aangetoond dat plassen op een kwallensteek geen enkel positief effect heeft. Het helpt niet om de pijn te verminderen of om de tentakels van de huid te krijgen. De vraag is dan natuurlijk: wat moet je wél doen als je gestoken wordt door een kwal?
Waarom plassen niet werkt
Wereldwijd bestaan er meer dan tienduizend soorten kwallen. Ongeveer honderd daarvan zijn verantwoordelijk voor het grootste deel van de steken bij mensen. Omdat de populatie kwallen groeit en dichter bij drukke kusten komt, neemt het aantal incidenten jaarlijks toe. Daardoor zoeken steeds meer mensen naar snelle oplossingen, en blijft de mythe bestaan.
Het verhaal werd extra bekend doordat het opdook in populaire series en op internetfora. In sitcoms als Friends werd plassen op een kwallensteek zelfs gebruikt als humoristisch plot. Toch is het in werkelijkheid geen lachertje. Het veroorzaakt meer problemen dan dat het verlichting biedt.
De reden is eenvoudig. Urine bestaat voor het grootste deel uit water. De hoeveelheden ammoniak en andere stoffen zijn veel te laag om de netelcellen te neutraliseren. Deze cellen reageren bovendien gevoelig op externe prikkels. De straal van urine kan ze juist activeren, waardoor er extra gif vrijkomt. Ook de chemische samenstelling van urine kan leiden tot een sterkere reactie.
Artsen waarschuwen daarom duidelijk: gebruik geen urine. Je bedoelt het misschien goed, maar je maakt het erger. Het gif verspreidt zich sneller en de pijn neemt toe.
Hoe een kwallensteek ontstaat
Om te begrijpen waarom de pijn zo heftig is, moet je weten hoe een kwal steekt. Een kwal bestaat uit een zachte, doorzichtige hoed met lange tentakels. Deze tentakels bevatten duizenden microscopisch kleine netelcellen die als kleine harpoentjes werken.
In elke cel zit een minuscule naald gevuld met gif. Zodra de tentakel iets aanraakt, schiet die naald razendsnel uit en dringt het gif in de huid. Dat kan gebeuren in zee, maar ook op het strand als je een aangespoelde kwal per ongeluk aanraakt. Zelfs dode kwallen kunnen nog steeds steken.
Het resultaat is vaak een brandende, felle pijn. Soms ontstaan er rode of paarse strepen op de huid. Afhankelijk van de soort kwal kunnen de klachten variëren van lichte irritatie tot zeer gevaarlijke symptomen.
Wat je wél moet doen
Word je gestoken door een kwal, dan zijn er betere manieren om de pijn te behandelen. Ten eerste is het belangrijk om rustig te blijven en niet te wrijven. Wrijven kan er namelijk voor zorgen dat de netelcellen nog meer gif afgeven.
Spoel de plek af met zeewater, niet met zoet water. Zoet water kan de cellen juist activeren en de steek verergeren. Gebruik zeewater om eventuele tentakels van de huid te spoelen. Zie je nog kleine weerhaakjes of restjes? Gebruik dan een pincet om ze voorzichtig te verwijderen. Als je geen pincet hebt, kun je een plastic kaart gebruiken om ze van je huid te schrapen.
Daarna kun je azijn of alcohol op de plek aanbrengen. Dit kan helpen om het gif te neutraliseren en de pijn te verminderen. Azijn is vooral effectief bij bepaalde soorten kwallen, zoals de kubuskwal of de kompaskwal. Let wel op: bij steken van de Portugese oorlogsschip-kwal kan azijn juist het tegenovergestelde effect hebben.
Wanneer de tentakels verwijderd zijn, kun je het getroffen lichaamsdeel onderdompelen in heet water. De temperatuur moet zo warm zijn als je kunt verdragen, maar niet brandend. Houd dit ongeveer twintig minuten vol. Warmte helpt de pijn te verlichten en het gif af te breken.
Voor de nabehandeling kun je gebruikmaken van middelen zoals calaminelotion of een crème met hydrocortison. Ook een ijscompres helpt tegen zwelling. Eventueel kun je een antihistamine nemen tegen jeuk of huiduitslag.
Wanneer medische hulp nodig is
De meeste kwallensteken zijn vervelend, maar niet gevaarlijk. Vaak verdwijnen de klachten binnen enkele uren en blijft er hooguit wat huiduitslag of verkleuring over. Toch zijn er uitzonderingen waarbij je direct naar een arts moet.
Sommige kwallen, zoals de zeewesp of de Irukandji, kunnen ernstige en soms levensbedreigende symptomen veroorzaken. Deze soorten komen vooral voor rond Australië en delen van Azië, maar ook elders in warme zeeën. Klachten zoals hevige buikpijn, ademhalingsproblemen, misselijkheid of hartklachten zijn alarmsignalen.
In zulke gevallen moet je onmiddellijk medische hulp inschakelen. Voor de steek van een kubuskwal bestaat zelfs een tegengif, dat alleen in een ziekenhuis kan worden toegediend. Blijf dus alert op je symptomen.
Zelfs als je in eerste instantie alleen pijn voelt, maar later merkt dat de klachten verergeren, moet je een arts raadplegen. Zeker bij kinderen of mensen met een zwakke gezondheid is voorzichtigheid belangrijk.
Wat je vooral moet onthouden
Kwallensteken zijn pijnlijk en kunnen schrik veroorzaken, maar in de meeste gevallen zijn ze goed te behandelen. Het belangrijkste is dat je kalm blijft, de juiste stappen volgt en geen verkeerde middeltjes probeert. Urine hoort daar absoluut niet bij.
Gebruik zeewater om de huid schoon te maken, verwijder zorgvuldig de tentakels, behandel met azijn of warme douche, en let op je klachten. In de meeste gevallen verdwijnen de symptomen vanzelf. Blijven de klachten of worden ze ernstiger, dan is medische hulp noodzakelijk.
Onthoud dus: plassen op een kwallensteek is geen wondermiddel, maar een gevaarlijk fabeltje. Met kennis en voorbereiding kun je de pijn verminderen en sneller herstellen. Zo weet je precies wat je moet doen, mocht je deze zomer tijdens het zwemmen in zee gestoken worden.
Bron: Cleveland Clinic
